Het afgeschoten referendum over de toekomst van de Zaanse Schans krijgt een juridisch staartje. Het actiecomité Hou de Zaanse Schans Open! heeft via advocatenkantoor Stibbe een spoedbezwaarschrift ingediend tegen het besluit van de gemeenteraad om het referendumverzoek af te wijzen.

In het bezwaarschrift wordt de raad verweten dat zij het lokale democratische proces heeft gefrustreerd, in strijd met de eigen referendumregels en het bestuursrecht. De voltallige referendumcommissie zat bij de raadsvergadering op de tribune toen haar advies werd genegeerd.

Het bezwaar richt zich tegen het besluit van 22 mei 2025, waarin de raad het inleidend verzoek voor een referendum over het principebesluit ‘Toekomstbestendige Zaanse Schans’ afwees. Dit ondanks dat 2.413 kiesgerechtigden het verzoek ondertekenden en de onafhankelijke referendumcommissie positief adviseerde.

Het comité eist intrekking van het raadsbesluit, opschorting van de uitvoering van het Schans-plan en alsnog ruimte voor een volksraadpleging. De gemeenteraad zou volgens hen onvoldoende hebben gemotiveerd waarom ‘zwaarwegende redenen’ bestaan om het referendum te weigeren, zoals vereist onder artikel 3 van de Zaanse Referendumverordening.

‘Miskenning van democratische rechten’

In het bezwaarschrift wordt stevig uitgehaald: de afwijzing zou getuigen van een gebrekkige motivering, juridische slordigheid en een fundamentele ondermijning van lokale democratie. Het comité beroept zich op jurisprudentie waarin rechters andere gemeenteraden hebben teruggefloten bij vergelijkbare situaties.

Volgens de bezwaarmakers is er juist sprake van wezenlijke beleidsverschillen, onder meer over erfgoedbehoud, openbare toegankelijkheid en de invoering van een verplichte entree van € 17,50 voor niet-inwoners. De kwestie raakt volgens hen aan fundamentele rechten, zoals het vrije verkeer en non-discriminatie.

Raad: spoed

De gemeenteraad voerde aan dat er geen wezenlijke meningsverschillen zijn, dat spoed geboden is vanwege uitvoering vóór het toeristenseizoen 2026, en dat er risico’s bestaan op het gebied van veiligheid, erfgoed en financiën. Ook werd gesuggereerd dat het referendumverzoek mogelijk gestuurd is door commerciële belangen en gepaard ging met misleidende informatie.

Het comité weerspreekt dit krachtig en noemt de beschuldigingen ongefundeerd, beschadigend en een inperking van de vrijheid van meningsuiting. De slogan Hou de Zaanse Schans Open! zou legitiem zijn en geen reden om democratische participatie in te perken.

In het bezwaar wordt gehakt gemaakt van het ‘spoedargument’. Volgens het comité is het tijdspad niet onderbouwd met harde deadlines, rapporten of risicoanalyses, en biedt het aangenomen amendement 25A46 bovendien expliciet ruimte voor uitstel. ‘Vertraging is geen geldige reden om een referendum te weigeren,’ stelt het comité. Ook wijzen zij op juridische risico’s die uitvoering sowieso kunnen vertragen, zoals bezwaarprocedures, grondverwerving en milieuwetgeving.

Geheim?

Hoewel het bezwaar op 16 juni gedateerd is, en vermeld staat in het raadsinformatiesysteem, is het document zelf nog niet openbaar gemaakt. De Orkaan ontving het bezwaarschrift via een andere bron. Volgens een memo van de griffie wordt het bezwaar ‘vooralsnog alleen ter kennisname gedeeld met de raad.’

Het actiecomité roept de gemeenteraad op het besluit alsnog te heroverwegen, de uitvoering van het Schans-plan op te schorten, het referendumverzoek goed te keuren en een hoorzitting in te plannen. Ze eisen ook een vergoeding van de proceskosten.

Vervolg

De juridische strijd lijkt hiermee begonnen. De initiatiefnemers hebben al laten weten dat zij ‘met vertrouwen uitkijken naar een gang naar de rechter.’

Door Merel Kan, met gebruikmaking van het bezwaarschrift dat op 16 juni is uitgestuurd naar de gemeente Zaanstad door de advocaten van Stibbe, namens Actiecomité ‘Hou de Zaanse Schans open!’ En met informatie uit het rijke Orkaan-archief. De foto boven is gemaakt door Michel Schermer (De Orkaan).